با گذشت یک قرن از پیدایش صنعت ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی، بایستی اعتراف کرد که ذخیره سازی گاز پدیده ای نیست که منحصر به آمریکای شمالی باشد بلکه در ٣٨ کشور جهان پروژههای زیادی در مدار فعالیت هستند.آنگونه که از آمارها برمی آید استفاده از گاز طبیعی به عنوان یک منبع انرژی در بخش خانگی و تجاری در اروپای غربی از ٤٤% کل گاز مصرفی تجاوز کرده است. با تحلیل این اطلاعات نقش اهمیت وجود یک منبع عرضه گاز قابل اطمینان و بی وقفه پر رنگتر می شود. امروزه در فرانسه بیش از نیمی از گاز مصرفی بخش خانگی در زمستان از پروژههای ذخیره سازی تامین می شود.ساختارهای زیرزمینی که قابلیت نگهداشت گاز ذخیره شده در زیر زمین را دارند به سه دسته مرسوم مخازن تخلیه شده هیدروکربوری، آبخوانها و ساختارهای نمکی تقسیم می شوند. این ساختارها نسبت به یکدیگر دارای مزایا و معایبی هستند که به فراخور هدف و ماهیت ذاتی مورد استفاده قرار می گیرند. از جمله این که مخازن تخلیه شده هیدروکربوری نسبت به ساختارهای نمکی دارای ظرفیت گاز عملیاتی بیشتری هستند و از طرفی دیگر ساختارهای نمکی دارای شاخص تحویل دهی بیشتری نسبت به مخازن تخلیه شده هیدروکربوری هستند. متوسط شاخص تحویل دهی روزانه مخازن تخلیه شده گازی، مخازن نفتی تخلیه شده و مغارهای نمکی به ازای هر میلیارد متر مکعب گاز عملیاتی به ترتیب ١٣، ١٧ و ٥٥ میلیون متر مکعب در روز گزارش شده است.
تولید و تقاضای گاز طبیعی
تولید و تقاضای گاز طبیعی اروپا در درازمدت در جدول ذیل پیش بینی شده است که نسبت تولید به تقاضای گاز طبیعی در دراز مدت همچنان روندی نزولی را طی خواهد کرد بطوریکه تولید داخلی اروپا در سال ٢٠٣٥ تنها قادر به تامین ٢٧% از تقاضای گاز طبیعی این قاره خواهد بود.
واردات گاز طبیعی قاره اروپا در حال حاضر ٥٠ درصد از حجم گاز مصرفی این قاره می باشد که عمدتاً از روسیه تامین می شود. تولید گاز طبیعی قاره سبز در طول دوره چشم انداز سالانه ٢ درصد کاهش می یابد که با این احتساب در سال ٢٠٣٥ گاز وارداتی اروپا به ٧٥ درصد از گاز مصرفی بالغ می شود.
وضعیت فعلی ذخیره سازی گاز طبیعی
بر اساس گزارش پایگاه اطلاعاتی CEDIGAZ ظرفیت گاز عملیاتی قاره اروپا در سال ٢٠١٥ برابر ١٤٥,٣ میلیارد متر مکعب بوده است. ظرف مدت سه سال گذشته تعداد ١٥ تاسیسات جدید و ارتقاء ظرفیت تاسیسات موجود صورت گرفته و میزان ١٣.٥ میلیارد متر مکعب به ظرفیت گاز عملیاتی افزوده شده است.این گزارش در خصوص ذخیره سازی گاز طبیعی در کشور چین حکایت از آن دارد که این کشور بایستی حجم گاز عملیاتی را تا سال ٢٠٣٠ به٦٠ الی ٧٥ میلیارد متر مکعب افزایش دهد تا بتواند پایداری و امنیت شبکه تامین گاز و اوج سایی را به همراه مدیریت خطوط لوله گاز محقق نماید. با یک حساب سرانگشتی می توان پی برد اگر تمام برنامه های پیش بینی شده محقق گردد گاز برداشتی از مخازن ذخیره سازی گاز طبیعی در این کشور ٧ الی ١٥ درصد از مصرف سال ٢٠٣٠ را شامل خواهد شد به عبارتی ٥٥-٤٤ روز از مصرف گاز کشور چین تامین می گردد. در این راستا در این کشور بین سالهای ٢٠١٥-٢٠١١ میزان ١٣ میلیارد دلار بمنظور توسعه و ایجاد ٢٤ سایت ذخیره سازی سرمایه گذاری شده است. موضوع ثابت شده ای است که ذخیره سازی گاز بعنوان قدرتمندترین ابزار می تواند نوسانات تامین گاز را پوشش دهد.
ظرفیت ذخیره سازی گاز طبیعی در جهان از ٣٩٣ میلیارد متر مکعب در سال ٢٠١٥ به ٥٩٠ میلیارد متر مکعب در سال ٢٠٣٠ افزایش خواهد یافت و به نظر می رسد حدود ٦٠ درصد از افزایش ظرفیت ذخیره سازی گاز طبیعی در بازار آسیا و خاورمیانه اتفاق بیفتد. در بازارهای به بلوغ رسیده همچون آمریکا و قسمت عمده ای از اروپا افزایش ظرفیت محدود بوده و تمرکز بر روی افزایش نرخ تحویل دهی خواهد بود.
سخن آخر
شناسایی و توسعه مخازن زیرزمینی به منظور ذخیره‌سازی گاز طبیعی در کشور ما با در نظر گرفتن عواملی همچون وجود ذخایر عظیم گاز، رشد تولید و مصرف قابل توجه گاز در سالهای اخیر، نیاز به افزایش ظرفیت پالایشگاه ها و تاسیسات پتروشیمی، تثبیت جایگاه کشور در بازارهای جهانی، امکان مدیریت بهتر بحران در مواقع لزوم و ملاحظات امنیتی و پدافندی ضرورتی انکارناپذیر خواهد بود. کشور ایران با داشتن موقعیت ژئوپلتیک و ممتاز در منطقه خاورمیانه و میادین عظیم نفت و گاز می‌تواند نقش پررنگ تری در تعاملات بین‌المللی و منطقه‌ای ایفا نماید. در آینده‌ای نزدیک رشد جمعیت جهان و افزایش مصرف انرژی به تبع رشد تکنولوژی، فرصت‌هایی را در اختیار کشورهایی قرار خواهد داد که با آینده‌نگری و برنامه‌ریزی دقیقتر بتوانند در مدیریت انرژی جهان موثرتر ظاهر شوند. ذخیره‌سازی گاز طبیعی در ایران صنعتی کاملاً نوین و نوپا است و در آغاز مسیر پرپیچ و خم قرار داشته و پیمودن این مسیر نیازمند حمایت، همراهی و همدلی تمامی مسئولین مجموعه‌های وابسته به صنعت نفت است.
